1 października to Europejski Dzień Walki z Depresją a ta zbiera szczególnie śmiertelne żniwo wśród mężczyzn. Aż 8 na 10 osób, które odbierają sobie życie to właśnie mężczyźni. Jednocześnie wielu mężczyzn mówi o tym, że ciężko im sięgnąć po pomoc profesjonalisty. W związku z tym zaprosiłem do rozmowy eksperta zdrowia psychicznego mężczyzn – Sebastiana Antonowicza.
Czy depresja to choroba, czy po prostu widzimisię i wygodna wymówka?
Najkrótsza odpowiedź brzmi: tak – depresja to choroba.
A odpowiedź bardziej szczegółowa, np. dla studentów psychologii, którzy często czytają nasz magazyn?
Zaburzenia depresyjne, depresja to precyzyjnie mówiąc cała grupa zaburzeń psychicznych. Jest to pojęcie stosowane w terminologii psychiatrycznej i odnoszące się do zespołów objawów depresyjnych występujących w przebiegu chorób afektywnych (nazywanych także zaburzeniami afektywnymi lub zaburzeniami nastroju). Objawiają się one przede wszystkim spadkiem nastroju, czyli smutkiem, przygnębieniem, niską samooceną, obniżoną wiarą we własne możliwości, poczuciem winy, pesymizmem, u części pacjentów myślami samobójczymi. Depresja wiąże się też z niezdolnością do przeżywania przyjemności, spowolnieniem psychoruchowym, zaburzeniem rytmu dobowego (bezsennością lub nadmierną sennością) lub zmniejszeniem apetytu (rzadziej jego wzmożeniem).
Choroby afektywne, a szczególnie depresja, wydają się być poważnym problemem zarówno w kontekście osobistym, jak i społecznym. Wiem, że pracujesz terapeutycznie zarówno z kobietami jak i z mężczyznami, a jednak znany jesteś jako ekspert zdrowia psychicznego mężczyzn. Czy mógłbyś zatem opowiedzieć o skali depresji i jej wpływie właśnie na mężczyzn, z którymi pracujesz jako psychoterapeuta mężczyzn?
Zdecydowanie, depresja jest jednym z najbardziej niedoszacowanych problemów zdrowotnych wśród mężczyzn. Według danych WHO depresja jest jedną z głównych przyczyn obniżenia zdolności do pracy, co odzwierciedla się zarówno w zwiększonych kosztach ekonomicznych, jak i ogromnym cierpieniu samego człowieka dotkniętego tą chorobą. W przypadku mężczyzn sytuacja jest jeszcze bardziej złożona, bo stereotypy związane z męską siłą i samodzielnością sprawiają, że rzadziej szukają oni pomocy.
Badania jasno pokazują, że depresja ma daleko idące konsekwencje zarówno na poziomie społecznym, jak i indywidualnym. Mężczyźni często doświadczają trudności w pełnieniu swoich ról zawodowych i rodzinnych, co tylko pogłębia ich frustrację i poczucie osamotnienia. Z tego powodu ważne jest, aby promować otwarte rozmowy o zdrowiu psychicznym wśród mężczyzn i eliminować piętno z tym związane.
Jakie są najczęstsze objawy depresji, które można zaobserwować u mężczyzn? Czy różnią się one od tych, które występują u kobiet?
Choć wcale nie muszą się różnić, to jednak objawy depresji u mężczyzn mogą wyglądać nieco inaczej niż u kobiet. Hammen (2006) wyróżnia cztery główne rodzaje objawów depresji: afektywne, poznawcze, behawioralne oraz somatyczne. U mężczyzn częściej widzimy objawy behawioralne, takie jak drażliwość, agresja, nadmierne pobudzenie czy skłonność do ryzykownych zachowań. Mężczyźni częściej także zwracają uwagę na fizyczne dolegliwości, jak bóle głowy czy problemy z trawieniem, zamiast mówić o smutku czy pustce.
Jako reguła, mężczyźni rzadziej wyrażają emocje wprost, co może prowadzić do sytuacji, w której ich depresja zostaje zbagatelizowana albo mylona z innymi problemami, jak np. uzależnienia. Objawy somatyczne, takie jak trudności ze snem czy problemy z libido, są także częste, ale nie zawsze od razu kojarzone z depresją. To jeden z powodów, dla których tak ważna jest edukacja na temat tego, jak objawy depresji mogą wyglądać u mężczyzn.
Czy istnieją czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia depresji u mężczyzn?
Tak, z pewnością istnieje wiele czynników, które mogą sprzyjać rozwojowi depresji, i to niezależnie od płci. Izolacja i osamotnienie, o których wspomina Pużyński (2011), są ogromnym problemem, szczególnie w kontekście współczesnego stylu życia. Wielu zgłaszających się do mnie po pomoc mężczyzn zmaga się z poczuciem wyobcowania, zwłaszcza jeśli mają trudności w nawiązywaniu bliskich relacji, zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Migracja i zmiany w środowisku pracy mogą dodatkowo nasilać te uczucia.
A jak na to wszystko nakładają się oczekiwania społeczne wobec mężczyzn jako tych zawsze silnych, zawsze dających radę?
Stresory związane z oczekiwaniami społecznymi są moim zdaniem ważnym czynnikiem. Mężczyźni często czują, że muszą sprostać określonym normom, np. bycia głównym żywicielem rodziny czy unikania okazywania słabości. To może prowadzić do chronicznego stresu i wypalenia, które są powiązane z depresją.
Nie można zapomnieć też o wpływie substancji chemicznych, jak alkohol czy narkotyki, które mogą sprzyjać depresji. Wśród mężczyzn problem nadużywania alkoholu jest niestety nieco bardziej powszechny, niż u kobiet (tak przynajmniej mówią statystyki), a to nie tylko może maskować objawy depresji, ale często je też pogłębia.
Podczas jednego z Twoich wykładów dla studentów psychologii mówiłeś też o depresji subklinicznej. Czy mógłbyś wyjaśnić, czym ona jest i dlaczego może być trudna do zdiagnozowania, zwłaszcza u mężczyzn?
Depresja subkliniczna to forma depresji, w której objawy są łagodniejsze niż w pełnoobjawowym epizodzie depresji, ale mogą być równie uciążliwe dla pacjenta. Objawy te mogą nie być na tyle nasilone, aby spełniać pełne kryteria diagnostyczne, ale mimo to mają realny wpływ na życie osoby dotkniętej tym zaburzeniem.
U mężczyzn diagnozowanie depresji subklinicznej bywa szczególnie trudne, ponieważ często na pierwszy plan wysuwają się objawy somatyczne jak zmęczenie, zaburzenia snu. Mężczyźni rzadziej mówią o uczuciach smutku czy bezradności, co sprawia, że ich depresja bywa mylnie interpretowana jako problem zdrowotny o podłożu fizycznym, a nie psychicznym. Dlatego też tak ważna jest uwaga na te „mniej oczywiste” objawy, aby móc wcześnie interweniować i pomóc mężczyznom w potrzebie.
Jakie kroki powinni podjąć mężczyźni, którzy podejrzewają u siebie objawy depresji, zwłaszcza te subkliniczne? Jakie wsparcie jest dla nich dostępne?
Przede wszystkim, kluczowe jest to, żeby mężczyźni nie bali się mówić o swoich problemach. Depresja to nie oznaka słabości, ale choroba, którą można i należy leczyć. Jeżeli ktoś czuje, że ma problemy ze snem, apatię, odczuwa chroniczne zmęczenie lub inne somatyczne objawy, które nie mijają, warto zwrócić się do specjalisty.
A jeżeli nie mam dostępu do specjalisty lokalnie, w mojej okolicy a czas oczekiwania na wizytę online u Ciebie jest zbyt długi?
Jeśli z jakiegoś powodu nie mogę od razu skorzystać z pomocy specjalisty zdrowia psychicznego, warto zwrócić się o pomoc choćby do lekarza pierwszego kontaktu, który może skierować na odpowiednie badania.
Wsparcie można znaleźć w różnych formach. Najskuteczniejsze z nich to psychoterapia indywidualna w połączeniu z leczeniem farmakologicznym. Ważne jest również otoczenie – rodzina i bliscy, którzy mogą stanowić wsparcie emocjonalne, w międzyczasie, zanim dostaniemy się do specjalisty.
Pacjentów i pacjentki zwracających się do mnie po pomoc zawsze proszę, żeby po prostu napisali do rejestracji na [email protected] – czasem się zdarza, że można dostać się na wizytę nawet tego samego dnia!
Czego powinienem życzyć osobom doświadczającym depresji?
Ja im życzę, aby mieli w sobie siłę i odwagę, aby wykonać ten pierwszy krok i zwrócić się po pomoc specjalistyczną jak najszybciej. Wiem jednak jak trudne to może być wyzwanie dla osoby w głębokiej depresji. Tym bardziej jestem w niezmiennym podziwie i szacunku dla każdego, kto po tą pomoc sięga pomimo wszystkich trudności.
Moim rozmówcą był doświadczony terapeuta i psychotraumatolog – Sebastian Antonowicz – ekspert zdrowia psychicznego mężczyzn. Pracuje z klientami borykającymi się z depresją i stanami lękowymi. Pomaga pacjentom wrócić do zdrowia w jak najkrótszym czasie. Zwracają się do niego również mężczyźni, którzy chcą zbudować swoje poczucie wartości i lepiej ukształtować swoją karierę w oparciu o swoje zasoby i w sposób wolny od lęku przed porażką. Więcej o Sebastianie Antonowiczu znajdziesz na stronie https://prozytywnie.pl/. Swoją wiedzą dzieli się również w mediach społecznościowych o nazwie „Sebastian Antonowicz – wsparcie psychologiczne”.
Wywiad z dnia 1 października 2023.
